Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là tình trạng phát triển ảnh hưởng đến giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi của trẻ.
Dù đối mặt nhiều thách thức, trẻ tự kỷ vẫn là những cá nhân độc đáo với cảm xúc và mong muốn riêng biệt. Cha mẹ cần thấu hiểu nhu cầu đặc biệt của con để đồng hành và hỗ trợ tốt nhất trong hành trình phát triển. Hy vọng bài viết này sẽ giúp cha mẹ khám phá thế giới bên trong của trẻ, đồng thời tìm ra phương pháp phù hợp để hỗ trợ con yêu phát triển một cách tích cực và bền vững.
1. Điều quan trọng nhất là con vẫn chỉ là một đứa trẻ
Rối loạn phổ tự kỷ chỉ là một phần trong cá tính của trẻ, không đại diện cho toàn bộ con người trẻ. Mỗi trẻ đều có tiềm năng độc đáo, với điểm mạnh và thử thách riêng. Cha mẹ hãy nhìn nhận sự đa dạng này, nuôi dưỡng điểm mạnh và tạo điều kiện để trẻ học hỏi, phát triển và tỏa sáng theo cách riêng.
2.Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường có vấn đề về rối loạn xử lý cảm giác
Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong xử lý thông tin cảm giác từ môi trường. Hệ thống giác quan của trẻ có thể phản ứng quá tải, dẫn đến sự nhạy cảm hoặc thờ ơ với các kích thích như âm thanh, ánh sáng, mùi vị, tạo thách thức trong sinh hoạt và giao tiếp. Những phản ứng bất thường như sợ tiếng động, thích âm thanh lặp lại, hoặc hành vi đặc biệt như cắn, ngửi đồ vật, ảnh hưởng đến học tập và xã hội của trẻ.
Cha mẹ cần làm gì? Quan sát các dấu hiệu như bồn chồn, lo lắng, khó tập trung, hành vi lặp lại và tìm đến chuyên gia để xây dựng môi trường sống phù hợp, giúp trẻ phát triển kỹ năng và vượt qua khó khăn.
3. Khi nuôi dạy trẻ tự kỷ, cha mẹ cần phân biệt rõ ràng giữa việc trẻ không muốn làm và việc trẻ không thể làm.
Trẻ phát triển điển hình đạt được các cột mốc như chạy nhảy, giao tiếp đúng tuổi, trong khi trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn do đặc điểm của rối loạn phát triển. Thay vì thất vọng, cha mẹ cần hiểu rằng đây không phải lỗi của trẻ.
Hỗ trợ trẻ hiệu quả bằng cách xây dựng kế hoạch phát triển cá nhân hóa, bắt đầu với yêu cầu đơn giản rồi tăng dần độ khó. Ví dụ, hướng dẫn trẻ tập trung vào một đối tượng, giao tiếp bằng mắt hoặc chỉ vào đồ vật trước khi thực hiện chuỗi hành động phức tạp. Sự kiên nhẫn sẽ giúp trẻ từng bước phát triển theo khả năng riêng.
4.Trẻ tự kỷ thường hiểu ngôn ngữ một cách rất cụ thể.
Trẻ tự kỷ thường khó hiểu các ý nghĩa ẩn dụ, thành ngữ hay lời nói bóng gió. Vì thế, cha mẹ nên sử dụng ngôn ngữ đơn giản, trực tiếp và minh họa bằng hình ảnh. Ví dụ, thay vì nói "Trời nắng như đổ lửa," hãy nói "Trời rất nắng, con cần đội mũ và mặc áo chống nắng" để trẻ dễ dàng hiểu và liên kết với hành động cụ thể.
5. Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc diễn đạt cảm xúc và nhu cầu của mình bằng ngôn ngữ.
Thay vì hỏi trực tiếp, cha mẹ nên quan sát ngôn ngữ cơ thể của trẻ, như thu mình, kích động, hoặc lặp lại câu hỏi – các dấu hiệu của sự sợ hãi, mệt mỏi, hay bối rối. Giao tiếp hiệu quả với trẻ tự kỷ đòi hỏi sự kiên nhẫn và tinh tế, cùng việc tạo ra môi trường an toàn, thoải mái để trẻ tự tin bày tỏ cảm xúc.
Thay vì phản ứng tiêu cực với hành vi không mong muốn, hãy tìm hiểu nguyên nhân và hướng dẫn cụ thể. Ví dụ, thay "Con không được làm thế," cha mẹ có thể nói "Con hãy thử làm cách này xem."
Xây dựng mối quan hệ tin cậy giúp trẻ cảm thấy được lắng nghe, thấu hiểu, từ đó tự tin khám phá thế giới và phát triển kỹ năng xã hội.
6. Khuyến khích trẻ tự kỷ giao tiếp và tương tác với người khác là vô cùng quan trọng.
Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc bắt đầu và duy trì mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, cha mẹ có thể hỗ trợ bằng cách tạo cơ hội cho trẻ tương tác với bạn bè thông qua các hoạt động nhóm, lớp học kỹ năng sống, hoặc chơi đùa tại công viên, giúp trẻ tự tin hơn và học hỏi kỹ năng xã hội.
Do trẻ khó hiểu tín hiệu phi ngôn ngữ, cha mẹ có thể mô phỏng tình huống xã hội và hướng dẫn cách ứng xử phù hợp. Đồng thời, việc dạy trẻ thể hiện sự đồng cảm và quan tâm đến người khác, chia sẻ cảm xúc, sẽ giúp trẻ xây dựng mối quan hệ ý nghĩa và được mọi người yêu quý. Với sự hỗ trợ đúng cách, trẻ tự kỷ có thể phát triển vượt bậc trong giao tiếp xã hội.
7. Việc hiểu rõ nguyên nhân dẫn đến hành vi ăn vạ và các biểu hiện bất thường khác ở trẻ tự kỷ là vô cùng quan trọng.
Những hành vi bất thường ở trẻ tự kỷ có thể xuất phát từ quá tải cảm giác, khó khăn giao tiếp, hoặc thậm chí nhằm thu hút sự chú ý của người lớn. Các vấn đề sức khỏe như rối loạn tiêu hóa, giấc ngủ, cũng có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của hành vi.
Để hỗ trợ trẻ, cha mẹ cần xác định rõ nguyên nhân gốc rễ và đưa ra biện pháp phù hợp nhằm giúp trẻ kiểm soát hành vi hiệu quả hơn. Sự thấu hiểu và hỗ trợ đúng cách sẽ tạo môi trường tích cực cho trẻ phát triển.
8. Trẻ có tư duy trực quan về hình ảnh
Hình ảnh trực quan là công cụ hữu ích trong giao tiếp với trẻ tự kỷ, giúp trẻ hình dung rõ ràng hơn về hoạt động hàng ngày, giảm căng thẳng và hỗ trợ việc học. Ví dụ, lịch trình bằng hình ảnh có thể giúp trẻ dễ dàng hiểu và chuyển đổi giữa các hoạt động. Sự kiên nhẫn lặp lại và tạo cơ hội thực hành của cha mẹ sẽ giúp trẻ tiếp thu thông tin hiệu quả hơn.
9. Cha mẹ hãy yêu thương trẻ vô điều kiện
Mỗi đứa trẻ đều cần được yêu thương và chăm sóc. Khi trẻ gặp khó khăn, sự kiên nhẫn, hỗ trợ và động viên từ cha mẹ chính là động lực lớn nhất giúp trẻ vượt qua thử thách và đạt được thành công. Sự đồng hành của cha mẹ không chỉ mang lại niềm tin mà còn mở ra cơ hội phát triển ý nghĩa cho trẻ trong cuộc sống.
10. Trẻ tự kỷ cần sự tôn trọng và không gian riêng để phát triển theo đúng khả năng của mình
Trẻ tự kỷ thường phát triển theo nhịp độ riêng, cần thêm thời gian để tiếp nhận và hiểu thế giới. Việc ép trẻ đạt cột mốc trong thời gian cố định có thể gây căng thẳng và ảnh hưởng tiêu cực.
Cha mẹ nên tạo môi trường học tập thoải mái, tôn trọng nhịp độ tự nhiên của trẻ, cho trẻ khám phá theo cách riêng, không so sánh hay kỳ vọng quá cao. Điều này sẽ giúp trẻ tự tin học hỏi, khám phá và đạt cột mốc phát triển phù hợp với khả năng của mình.
Kết luận
Bài viết này hy vọng mang đến thông tin hữu ích, giúp cha mẹ thay đổi góc nhìn và phương pháp tiếp cận với trẻ tự kỷ. Khi thấu hiểu con, cha mẹ sẽ xây dựng được môi trường thuận lợi để trẻ phát triển toàn diện và hòa nhập cộng đồng một cách tích cực.
Tác giả: Th.S Tâm lý Hà Thị Mộng Thuy
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Pascale, K. (2010). Can't you see I'm sensational understanding the way children learn, behave and play. Pearson.
2. Michael C. Abraham, Sách Bài Tập “Điều Hòa Cảm Giác”, Quỹ Phổ Biến Kiến Thức – Clb Tk Hà Nội, Nhóm Hy Vọng và mẹ Cong (2009) dịch.
3. Ellen Notbohm, Thùy Trang dịch: 10 điều trẻ tự kỷ muốn bạn biết, NXB Phụ Nữ, Năm 2018.
-----------------------------------------------------------
Hãy liên hệ với hệ thống 70 Trung tâm Rồng Việt gần bạn nhất để được tư vấn, đánh giá và hỗ trợ cho bé nhanh nói.